İyot Nedir? İyot Eksikliği ve Fazlalığı

İyot, tiroid hormonlarının üretimi için gerekli bir elementtir. Yeterli iyot alımı normal bü-yüme ve gelişme için elzemdir. İyot eksikliği yetersiz tiroid hormonu üretimine yol açarak ve başka mekanizmalarla ‘iyot eksikliği hastalıkları’ na sebep olur. Tiroid bezi, iyodu tiroid hormonlarını sentezlemede kullanır. Tiroid hormonları büyümeye ve hücre hasarı onarımına yardımcı olur, metabolizmayı ve diğer önemli vücut fonksiyonlarını kontrol eder. Tiroid fonksiyonlarının azalmasının bir nedeni de iyodun düzeylerinin düşük olması olabilir. bu gibi durumlarda iyot eksikliğine bağlı hastalıkların engellenmesi için dışarıdan iyot alınmalıdır.

İyot, sadece iyot içeren ya da iyot ilave edilmiş besinler yoluyla oral olarak alınabilmekte- dir. Sağlıklı bir erişkinin vücudunda, %70-80’i tiroid bezinde depolanmış vaziyette yaklaşık 15- 20 mg iyot bulunur. İyot eksikliğinde tiroid bezindeki toplam iyot miktarı 20 μg’a kadar düşebilir.

Günlük iyot ihtiyacı ne kadardır?

0-5 yaş: 90 mikrogram/gün

6-12 yaş: 120 mikrogram/gün

Gençlerde ve erişkinlerde: 150 mikrogram/gün

Hamilelerde ve emzirme sırasında: 200-300 mikrogram/gün

İyot bakımından zengin besinler:

Peynir: Süzme peynir en iyi iyod kaynaklarından biridir. Bir parça süzme peynir 65 mcg sağlarken, bir parça kaşar peyniri yaklaşık 12 mcg sağlar.

İnek sütü: 1 bardak süt günlük ihtiyacın % 59-112’ sini karşılayabilir.

Yumurta: Yumurtadaki iyodun büyük kısmı sarısında bulunur. Ortalama olarak, bir büyük yumurta günlük önerilen miktarın %16’sını sağlar.

Ton balığı: Üç parça ton balığı, günlük önerilen miktarın yaklaşık %11’ini sağlar.

Morina balığı: Yağ ve kalori değeri düşük ancak iyotla birlikte çok çeşitli mineraller ve besinler açısından çok zengin bir balıktır.

Karides: Üç parça karides, günlük değerin yaklaşık % 23’ünü sağlar.

İyotlu tuz: İyotlu tuzdan günde 2 gr kullanmanız günlük ihtiyacınızı karşılayacaktır. Tuzu nemli olmayan serin ortamlarda, ışık, güneş ve hava görmeyen koyu renkli kapalı cam kaplarda saklamaya ve yemek piştikten sonra katmaya dikkat ediniz.

Yoğurt: Bir fincan sade yoğurt, günlük önerilen miktarın yaklaşık yarısını sağlar.

Deniz yosunları (deniz börülcesi): Deniz yosunu, en iyi doğal iyod kaynaklarından biridir.

Kuru erik: Kuru erik vejetaryen veya veganlar için iyi bir iyod kaynağıdır. Beş kuru erik, 13 mcg iyot sağlar.

İyot eksikliği nedenleri nelerdir?

En sık neden toprağın iyot açısından fakir olduğu bölgelerde yaşamak, iyot açısından fakir bir beslenme düzenine sahip olmak ve vücudun iyodu yeterince işleyememesi. Ayrıca gebe kadınlar, toprağı iyot açısından fakir ülkelerde yaşayanlar, İyotlu tuz kullanmayanlar ve vejetaryen ile veganlar iyot eksikliği açısından riskli kişilerdir.

İyot eksikliği bulguları

İyot eksikliğinde tiroid hormon sentezi bozulacağı için hastalarda hipotiroidide görülen bulgulara benzer semptomlar olabilir. Boyunda şişkinlik, yorgunluk, soğuğa karşı artan hassasiyet, kabızlık, cilt kuruluğu, kilo artışı, kas güçsüzlüğü, saç dökülmesi, depresyon, adet düzensizliği görülebilir. Ayrıca boynun önündeki şişlik veya guatr, iyod eksikliğinin en yaygın bir belirtisidir. Tiroid bezi, iyot eksikliği nedeniyle tiroid hormonlarını üretmekte zorlandığında ortaya çıkar. iyot eksikliği nadir de olsa tiroid kanseri, otoimmun tiroid hastalıkları ve kısırlığa da neden olabilir. Anne karnındaki fetusda gelişim anomalileri, hipotiroidi, guatr, düşük ve ölü doğuma neden olabilir.

Ülkemiz orta ciddi derecede iyot eksikliği ve endemik guatr bölgesidir. Sofra tuzlarının zorunlu olarak iyotlanması ile problem şehir merkezlerinde önemli ölçüde çözülmüştür, ancak problemin özellikle kırsalda devam ettiği düşünülmektedir. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, ülke çapında rafine iyotlu sofra tuzu tüketimini önermektedir. Ülkemizin birçok bölgesinde iyot sınırda yeterli olmasına rağmen, gebelerde hâlâ ciddi oranda iyot eksikliği mevcuttur. Gebelerin yeterli iyot desteği aldığından emin olunması gereklidir. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, ülkemizde gebelerde ilave iyot desteği verilmesini önermektedir.

İyot fazlalığı nedir?

Son yıllarda ülkemizde iyot kullanımı özellikle Covid 19 pandemisi ile beraber aşırı derecede artış göstermektedir. İyotun bağışıklık sistemi üzerine etki ettiği düşünerek gelişi güzel iyot damlaları kullanılmakta veya supplement olarak tabletleri alınmaktadır. Ancak şunu biliyoruz ki iyotun eksikliği kadar fazlalığı da metabolizmada problem yaratabilir. Tiroid fonksiyonları normal olan bir kişiye fazla miktarda iyot verildiğinde; Artan tiroid içi iyot konsantrasyonuna bağlı olarak, tiroid hormon sentezinde geçici bir azalma görülür. İyodun bu akut inhibe edici etkisi “Wolff-Chaikoff Etkisi” denir. Wolff-Chaikoff etkisi kısa sürelidir. Tiroid bezi normal olan birçok kişi klinik semptoma neden olmadan yüksek miktarda iyodu tolere edebilir. Ancak yüksek miktarda iyot alımı ile özellikle iyot eksikliği olan bölgelerde ve zeminde tiroid patolojisi olan kişilerde hipertiroidi ya da hipotiroidi gelişme riski vardır. Ayrıca iyot fazlalığı bilinenin aksine otoimmüniteyi tetikleyebilir.özellikle antitiroid tedavi altındaki hipertiroidi hastalarında (Graves) , nontoksik nodüler guatr Otonom nodül, non toksik diffüz guatr ve farkedilmemiş altta yatan tiroid hastalığı olan kişilerde hastalığı ağırlaştırılabilir.

Tomografi ve anjiografi gibi görüntüleme amacıyla, tetkik yapmak için uygulanan iyotlu radyolojik incelemeler sırasında kullanılan iyot dahi tiroid bezinde hormon sentezini etkilemekte ve bezin hızlı çalışmasına neden olabilmektedir. Dolayısıyla iyot kullanımı gelişi güzel olmamalı. Hastalar kendi özelinde değerlendirilmeli.Gerekirse idrarda iyot atılım düzeyleri incelenerek gerekli hallerde ve gebelik gibi ihtiyacın gerçekten arttığı durumlarda hekim kontrolünde kullanılmalıdır.